Hálendismiðstöð í Kerlingarfjöllum, Hrunamannahreppi
Mat á umhverfisáhrifum - álit Skipulagsstofnunar
Skipulagsstofnun hefur kynnt álit stofnunarinnar um mat á umhverfisáhrifum uppbyggingar Fannborgar á hálendismiðstöð í Kerlingarfjöllum í Hrunamannahreppi.
Álit Skipulagsstofnunar ásamt matsskýrslu Fannborgar eru aðgengileg hér. Álitið liggur einnig frammi hjá Skipulagsstofnun.
Fannborg, sem rekur ferðaþjónustu í Kerlingarfjöllum, hefur kynnt áform um verulega uppbyggingu þar. Í matsskýrslu kynnir fyrirtækið fjóra valkosti: Valkost 1 sem felst í núverandi mannvirkjum og starfsemi auk úrbóta á fráveitu og valkosti 2-4 sem fela í sér mismikla uppbyggingu og mismunandi útfærslu, en eiga það sameiginlegt að megináherslan er á gistingu í hótel-/gistiheimilagistingu, auk veitingarekstrar. Umfang uppbyggingar samkvæmt valkostum 3 og 4 yrði án fordæma í hálendismiðstöðvum á miðhálendinu og jafnframt með stærstu gististöðum á landinu utan höfuðborgarsvæðisins, en þeir fela báðir í sér gististað fyrir nálægt 300 gesti.
Um langt skeið hefur verið við lýði sú stefna, sem nú er sett fram í Landsskipulagsstefnu 2015–2026, að á miðhálendinu skuli öll uppbygging taka mið af sérstöðu hálendisins og að standa skuli vörð um náttúru og landslag miðhálendisins. Um ferðaþjónustuuppbyggingu segir í landsskipulagsstefnu að gæta verði að því að óbyggðaupplifun og náttúrugæði skerðist sem minnst vegna mannvirkja og umferðar. Jafnframt skuli uppbygging ferðamannaaðstöðu á miðhálendinu vera takmörkuð en ferðafólki um miðhálendið standa til boða viðeigandi mannvirki og þjónusta, m.a. með tilliti til álagsþols náttúrunnar. Um hálendismiðstöðvar segir m.a. að þar felist þjónustustarfsemi fyrst og fremst í rekstri gistingar og tjaldsvæða auk fræðslu og eftirlits, en einnig geti verið um einhvern verslunar- og veitingarekstur að ræða. Gisting skuli almennt vera í gistiskálum, auk tjaldsvæða. Einnig sé möguleiki á að bjóða upp á hótel- og gistiheimilagistingu, enda sé slík gisting aðeins hluti gistiframboðs á viðkomandi stað og falli að öllu leyti að kröfum um óbyggðaupplifun.
Kerlingarfjöll eru sérstakt og viðkvæmt svæði sem endurspeglast í margvíslegum verndarákvæðum sem um það gilda og er nú unnið að friðlýsingu Kerlingarfjalla. Háhitasvæðið þar einkennist af mikilli hveravirkni og ummyndun og telst hafa mjög hátt verndargildi og vera fágætt á heimsvísu. Meirihluti háhitasvæðisins er óraskaður og er það eitt af fáum óröskuðum háhitasvæðum á Íslandi.
Skipulagsstofnun telur framlögð gögn benda til þess að þolmörk náttúruferðamennsku og náttúru svæðisins geti verið yfirstigin ef ferðamönnum í Kerlingarfjöllum fjölgar mikið umfram það sem orðið er. Veruleg uppbygging gisti- og veitingaþjónustu í Kerlingarfjöllum sé til þess fallin að fjölga ferðamönnum og álagi á svæðinu. Ætla megi, ef ferðamönnum í Kerlingarfjöllum fjölgi mikið frá því sem nú er, að Kerlingarfjöll breytist sem ferðamannastaður, þ.e. frá ferðamennsku sem felst í að upplifa óraskaða náttúru og kyrrð og ró, án ummerkja um fjöldaferðamennsku. Þannig muni veruleg fjölgun ferðamanna í Kerlingarfjöllum geta leitt til skerðingar á óbyggðaupplifun og þar með víðernum, jafnframt því sem álag ykist á viðkvæmar jarðminjar og gróður á háhitasvæðunum.
Hvað varðar umfang og eðli fyrirhugaðrar uppbyggingar og starfsemi samkvæmt valkostum 3 og 4, þá felur hún í sér stefnubreytingu frá því sem gildir samkvæmt landsskipulagsstefnu og skipulagi fyrir svæðið og jafnframt fordæmi fyrir uppbyggingu ferðaþjónustustaða almennt á miðhálendinu. Það sama á við valkost 2 hvað varðar eðli þeirrar gistiþjónustu sem þar er fyrst og fremst áformuð.
Mikilvægt er að líta heildstætt á þróun ferðaþjónustuuppbyggingar á miðhálendinu. Samkvæmt landsskipulagsstefnu er fyrirhugað að leggja heildarmat á þörf fyrir ferðaþjónustuuppbyggingu á miðhálendinu og endurskoða fyrirliggjandi stefnu um útfærslu vega þar. Þá stefna stjórnvöld að stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu og er unnið að undirbúningi hans. Telur Skipulagsstofnun að við þessar aðstæður beri að fresta ákvörðunum um jafn viðamikla uppbyggingu og valkostir 3 og 4, samkvæmt tillögum Fannborgar, fela í sér.
Uppbygging af þeirri stærðargráðu geti haft veruleg neikvæð áhrif á upplifun ferðamanna af svæðinu og þolmörk ferðamennsku og breytt varanlega samsetningu ferðamanna og upplifun þeirra af svæðinu. Uppbygging, samkvæmt valkostum 3 og 4, geti að sama skapi haft veruleg neikvæð áhrif á landslag, jarðmyndanir og gróður. Fjölgun ferðamanna og breytt eðli ferðamennsku á svæðinu valdi álagi á jarðmyndanir og gróður og rýri óbyggðaupplifun á svæði með mjög hátt verndargildi. Valkostur 1 felur í sér núverandi mannvirki og starfsemi, þannig að líklegt er að áhrif hans séu þegar komin fram. Valkostur 2 felur í sér óverulega fjölgun gistirúma, en talsverða breytingu á samsetningu þeirra, þ.e. úr gistiskálagistingu í hótel/gistiheimilagistingu, ásamt tvöföldun á stærð veitingarstaðar. Skipulagsstofnun telur að valkostur 2 geti falið í sér óveruleg áhrif á ferðaþjónustu, útivist, landslag og náttúrufar, að því gefnu að við endanlega hönnun og leyfisveitingar til framkvæmda og rekstrar verði tryggt að ráðandi hluti gistingar verði gistiskála- og/eða fjallaskálagisting.